САК БУЛЫГЫЗ: ЯЩУР!

- Ящур - партояклыхайваннарның кискен уза һәм тиз тарала торган югары кантагиоз авыруы. Йорт һәм кыргый пар тояклы хайваннар, аеручамөгезле эре һәм вактерлек, дуңгызлар, сарыклар, кәҗәләр ящурга тиз бирешүчән. Ящур ви­русын селәгәй, сөт, тизәк, сидек белән бүлеп чыгаручы һәм аларның азыгын, суын һәм әйләнә-тирәдәге предметларны пычратучы авыру яисә чирне үткәргән хайваннар (вирус йөртү 400 көннән дә күбрәк саклана) инфекция чыганагы бу­лып тора.

Шәхси гигиена кагыйдәләрен үтәмәгәндә ящур белән кешеләр дә авырырга мөмкин. Кешедә тән температурасының 40 градуска кадәр күтәрелүе, баш авырту, аппетитның кимүе, мускуллар авырту, аеручабилтирәсендә көчле авырту, эсселәү тойгысы һәм авыз эче кибү, күпләп селәгәй бүленү, шул вакыттаселәгәйнеңагып чыгуы да күзәтелә. Сөйләшкәндә һәм ризык чәйнәгәндә авырту сизелә. Биттә, беләкләрдә, кулларда, та­баннарда бигрәк тә бармак ара­ларындагы тиреләрдә тимгелләр була. Кече яшьтәге балаларда ящур бик авыр үтә. Авыруның кайбер очраклары үлем белән тәмамлана. Кешеавырухайваннарныңзарар- сызландырылмаган сөтен куллан­ганда чир йоктыра.

Ящурны барлыкка китерүче - югары температураларга чыдам булмаган вирус. Вирус сакла­ну өчен тыштагы түбән темпе­ратура, югары дымлылык һәм объектларның нейтраль мохите аеруча уңайлы шартлар булып тора. Бер типтагы вирус белән авыру үткәргән хайваннар икенче типтагы вирус йоктырган очракта чирләргә мөмкин.

Чирле, шул исәптән авыруның инкубацион (яшерен) чорындагы хайваннар авыру чыганагы булып тора, ул гадәттә 1 -7 көн, ә кайва- кыт21 көнгә кадәр сузыла. Мондый маллар вирусны тышкы мохиткә афт стеналары, сөт, селәгәй, си­дек, фекаль калдыклар, шулай ук сулаган һава белән чыгара.

Сәламәт хайваннарга авыру ящур белән чирләгән маллардан алынган, зарарсызландырылмаган продуктлар һәм чимал аша, шулай ук авыру хайваннар бүлеп чыгар­ган матдәләрнең азыкны, суны, аслыкларын, аларны тәрбияләү предметларын, кешеләрнеңөсһәм аяккиемнәрен, транспортчарала- рын пычратуы аркасында йогарга мөмкин, аларда ящур вирусы озак вакыт саклана ала. Ящур вирусы эләккән мал азыгының, туфракның, аслыкның вак кына кисәкләре һ.б. җил белән берничә чакрым ераклыкка күчәргә мөмкин.

- Мөгезле эре терлектә - ап­петит кимү, күшәүнең акрынаюы, селәгәй бүленеп чыгуның артуы, тән температурасының 41 граду­ска кадәр һәм аннан да югарырак күтәрелүе, ары таба савымның кимүе, азыктан баш тарту; бизгәк башланганнан соң 2 - 3 нче тәүлеккә авызның лайлалы тышчасында, иреннәрдә, аскы казналыкның тешсез читендә, телдә, танау элпәләрендә - үтә күренмәле, ан­нары болганчыксыекча белән афт- лар, процесс генеральләшкәндә

- җилен имчәкләрендә, койрык тиресендә, тояк арасында афтоз җәрәхәтләр, аксау; авыру 8-10 тәүлек, өзлегүләрдә 25 тәүлеккә кадәр дәвам итә; сарыкларда - аяклар, сирәгрәк авыз куышлыгы һәм җилен зарарлана, бәрәннәр гастроэнтериткүренеше белән үлә; дуңгызларда сүлпәнлек, аппетит югалуы, тоякаралары, койрыкһәм кимекләр тирәсендә - кызгылт төстәге авырта торган шешекләр, аннары афтлар барлыкка килә; еш кына афтлар борын очында һәм җилендә. Кәҗәләр дә шулай ук зарарлана.

- Аеручахәвефле чирләр белән көрәш буенчаветеринария-санита- рия кагыйдәләрен үтәүөчен, авыл хуҗалыгы малларының ящур белән чирләвен кисәтү максатында тер­лек хуҗаларына түбәндәгеләрне үтәү зарур:

1. Район дәүләт ветерина­рия хезмәте рөхсәтеннән баш­ка малларны алып кайту (чыга­ру), күчереп йөртү, сатып алу, сату, көтүлеккә чыгару, көтү һәм терлекләр өчен көтүлеккә урнаш­тыру, район дәүләт ветеринария хезмәте рөхсәтеннән башка торак пунктларда һәм хуҗалык эчендә мал-туарны күчереп йөртү, рай­он дәүләт ветеринария хезмәте рөхсәтеннән башка малларны сую һәм итен, итпродуктларын куллану, район дәүләтветеринария хезмәте рөхсәтеннән башкаторакпунктлар территориясенә мал азыгы кертү (чыгару), берничә төрле терлекне һәм кошларны бергә тоту тыела.

2. Малларны, аларның гомуми торышына, авыруныңаерым сим­птомнары барлыкка килүгә игъти­бар юнәлтеп, көн саен карарга.

3. Алар белән эш иткәндә махсус кием кулланырга һәм чисталыкта тотарга.

4 . Терлекләр белән эшләгән вакытта тәмәке тартмаска һәм ашамаска.

5. Сөтне кайнатырга, малтуарның итен яхшы итеп кыздырыргаһәм пешерергә, түшкәләрне эшкәрткән вакытта аерым саклану чараларыннан (халат, перчаткалар) файдаланырга.

6. Берәрсендәящурсимптомна- ры пәйда булса, кичекмәстән ме­дицина ярдәме сорап мөрәҗәгать итәргә.

7. Ветеринария белгечләре тәүге тапкыр таләп иткәндә үк терлекләрне профилактик тикшерүгә һәм иммунизациягә алып барырга.

8. Ветеринар белгечләрнеңавыл хуҗалыгы малларының инфекцион чирләре белән көрәш һәм про­филактика буенча ветеринар-са- нитар кагыйдәләрне үтәү буенча таләпләрен үтәргә.